Ўзбекистон учун Шанхай ҳамкорлик ташкилоти маконида самарали ҳамкорлик муҳим аҳамиятга эга. Унинг доирасида қатор ташаббуслар амалга оширилмоқда, фан-техника соҳасида ҳам ҳамкорликда ишлар олиб борилмоқда.
2022 йил 8 апрел куни Тошкент шахрида бўлиб ўтган ШҲТга аъзо давлатларнинг фан ва технологиялар вазирлик ва идоралари раҳбарларининг олтинчи йиғилишида бу борадаги энг истиқболли лойиҳалар муҳокама қилинди. Йиғилиш иштирокчилари бир овоздан шундай фикрда: инновацион ривожланиш соҳасида ҳамкорликни кучайтириш керак.
Ўзбекистон фан-техника соҳасидаги минтақавий ва халқаро кун тартибининг муҳим иштирокчиси сифатида ҳамкорликни фаоллаштириш тарафдори. Йиғилишда мамлакатимиз ШҲТга аъзо давлатларнинг фан ва технологиялар соҳасидаги 2022-2025 йилларга мўлжалланган режаларини қўллаб-қувватлаш бўйича қатор ташаббус ва таклифлар билан чиқди.
Шундай қилиб, Оролбўйи минтақасини экологик-гуманитар инқироз зонасидан экологик инновациялар ва технологиялар зонасига айлантириш, шунингдек, ресурс тежовчи, “яшил” ва айланма (чиқиндисиз, қайта ишланадиган ва қайта тикланадиган) ҳудудларни кенг кўламда жорий этиш мақсадида самарали замонавий инновацион технологиялар, Ўзбекистон “Оролбўйи минтақаси учун инновациялар” дастурини ишлаб чиқишда ҳамкорликни таклиф қилди.
ШҲТ маконидаги ўзаро ҳамкорлик, айниқса, барча соҳалардаги ҳамкорлик очиқ ва конструктив бўлиб, халқаро муносабатларнинг бошқа субъектларига қарши қаратилмаган замонавий воқеликда муҳим аҳамият касб этади. Ўзаро ҳамкорликка энг тўлиқ содиқлик “Шанхай руҳи” атамасини акс эттиради, бу умумий ишонч, тенглик, маданиятлар хилма-хиллигини ҳурмат қилиш ва биргаликда ривожланиш истаги тимсоли бўлиб хизмат қилади.
Бугунги кунда Марказий Осиё ШҲТнинг ўзига хос ядроси сифатида кўрилмоқда. Ташкилот минтақа давлат раҳбарларининг Маслаҳат учрашувларини мунтазам равишда ўтказиш амалиётини ҳар томонлама қўллаб-қувватлайди. Иқтисодий ҳамкорлик масалаларида ШҲТга аъзо давлатлар савдо, ишлаб чиқариш, транспорт, энергетика, молия, сармоявий, қишлоқ хўжалиги, божхона, телекоммуникациялар, илмий, маданий-гуманитар ва инновацион соҳалардаги ҳамкорликни янада мустаҳкамлашга ҳам тайёр эканликларини билдирадилар. Ҳамкорликни чуқурлаштириш мамлакатлар иқтисодиётининг ўсишини таъминлаш, энг муҳими, уларда яшовчи аҳолининг турмуш даражасини оширишга қаратилган.
Жорий йилда Ўзбекистон ШҲТга раислик қилди, сентябр ойида эса Самарқандда ташкилотга аъзо давлатлар раҳбарларининг учрашуви бўлиб ўтади. Ушбу муҳим сиёсий тадбир олдидан вазирлик ва идоралар даражасида бир қатор муҳим учрашувлар ўтказилмоқда. Шу тариқа, илмий-техникавий ҳамкорлик бўйича сўнгги йиғилишда эришилган ютуқлар ва истиқболдаги режалар муҳокама қилинди.
2021-йил сентябр ойида Душанбе шаҳрида (Тожикистон) бўлиб ўтган ШҲТ саммити якунлари бўйича Шанхай ҳамкорлик ташкилоти Давлат раҳбарлари кенгашининг фан, технология ва инновациялар соҳасидаги ҳамкорликни мустаҳкамлаш тўғрисидаги баёноти қабул қилинди. Раҳбарлар илм-фан, технология ва инновациялар глобал иқтисодий ўсиш ва ҳар бир давлат ва бутун инсоният манфаати учун барқарор ривожланиш учун муҳимлигини таъкидладилар. Давлат раҳбарлари ШҲТ Низоми тамойилларига мувофиқ умумий барқарор ижтимоий-иқтисодий ривожланишни рағбатлантириш мақсадида илм-фан, технология ва инновациялар соҳасидаги ҳамкорликни янада мустаҳкамлаш тарафдори.
Бугунги кунда ассоциация маконида ўзаро ҳамкорлик қуйидаги йўналишларда амалга оширилади:
- ҳамкорликдаги саъй-ҳаракатлар билан ШҲТ минтақасида 2025 йилгача ШҲТни ривожлантириш стратегиясига, шунингдек, ташкилотга аъзо давлатларнинг устувор мақсадларига мувофиқ фан ва технологияларни ривожлантириш учун қулай шарт-шароитлар яратиш;
- ижтимоий-иқтисодий ўсишни рағбатлантириш учун фан ва техника ютуқларидан фойдаланиш;
- фан ва техникага қизиқиш бўйича ҳамкорликни, шу жумладан, қўшма илмий лойиҳаларни амалга ошириш механизмини яратиш орқали кенгайтириш;
- таълим имкониятларидан фойдаланган ҳолда юқори малакали инновацияларга йўналтирилган техник ва бошқарув кадрларини, айниқса, етакчи ёш олимлар ва муҳандисларни тайёрлаш бўйича ҳамкорликни йўлга қўйиш;
- ШҲТга аъзо давлатларнинг илмий ташкилотлари, олимлари, мутахассислари ва талабалари ўртасида танловлар, конференциялар, семинарлар, давра суҳбатлари, ўзаро ташрифлар ва бошқа тадбирлар орқали тажриба, илғор тажриба ва технологик ечимлар алмашиш учун қулай шарт-шароитлар яратиш;
- илмий-тадқиқот ва инновацион инфратузилмани ривожлантиришни рағбатлантириш;
- ШҲТга аъзо давлатларнинг миллий қонунчилигига мувофиқ ўзаро манфаатли асосда илмий-тадқиқот, ишланмалар ва инновацияларни ривожлантиришга кўмаклашиш учун устувор йўналишларда илмий-тадқиқот ва инновацион инфратузилмани, шу жумладан технологик имкониятларни ихтиёрий равишда алмашиш бўйича ҳамкорлик механизмларини яратиш имкониятларини кўриб чиқиш.
Томонлар ШҲТга аъзо давлатларнинг 2022-2025 йилларга мўлжалланган илмий-техникавий ҳамкорлик режасини ҳам муҳокама қилдилар. Ўзбекистон, ўз навбатида, ШҲТга аъзо давлатларнинг чекка ҳудудларида нодир ва йўқолиб кетиш хавфи остида турган ўсимликларнинг барча турларини сунъий интеллект ёрдамида автоматик тарзда таниб олишнинг янги рақамли моделини жорий этиш асосида “ШҲТга аъзо давлатлар флораси” умумий коллекциясини яратиш ташаббуси билан чиқди. Бу нафақат тадқиқотларни жадаллаштириш, балки йўқолиб бораётган ўсимлик турларини сақлаб қолишга ҳам хизмат қилади. Бундан ташқари, мамлакатимиз иқлим ўзгаришига қарши курашиш, айниқса, атмосферадаги карбонат ангидрид (CО2) ва бошқа иссиқхона газлари даражасини пасайтириш бўйича “Яшил энергия” қўшма илмий дастурини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш, инновацион технологияларнинг биринчи рақамли ярмаркасини ўтказишни таклиф қилмоқда. ШҲТга аъзо давлатларнинг технологиялари, ШҲТга аъзо давлатларнинг ёш олимлари ва мутахассислари учун фан ва технологиялар соҳасидаги мукофотларни таъсис этиш хам ташкилот ва мамлакат ўртасидаги ҳамкорлик алоқаларининг ривожига хизмат қилади.
Ёшларни илм-фанга рағбатлантириш ташаббуслари ассоциацияга аъзо давлатлар раҳбарлари томонидан қўллаб-қувватланмоқда. Шу боис, инновацияларни қўллаб-қувватлаш ва ШҲТга аъзо давлатлар ёш олим ва мутахассисларининг халқаро илмий тадбирларида иштирокини кенгайтириш мақсадида Ўзбекистон фан ва технологиялар соҳасидаги мукофотни таъсис этишни таклиф қилмоқда, бу мукофот ўзининг илмий-тадқиқот ишлари билан ҳамкорликни ривожлантиришга қўшган салмоқли ҳиссаси учун берилади. Бундан кўзланган мақсад фан ва технологиянинг энг сўнгги ютуқларини эгаллаган ушбу мукофотга номзодларнинг кейинги тадқиқотларини рағбатлантириш, янги илмий кашфиётлар ва инновацион ютуқлар учун қулай шарт-шароитларни яратишдир.
ШҲТ ҳудудида илмий-техникавий ҳамкорликни чуқурлаштириш ташкилот фаолиятининг алоҳида муҳим ва истиқболли йўналиши бўлиб кўринади. Маълумки, коронавирус пандемияси ижтимоий узоқлашишга олиб келди, ҳаётимиз ва ижтимоий-иқтисодий вазиятимизга жиддий ўзгаришлар киритди. Шу муносабат билан технологиялар ва инновациялар инсониятга уларни камроқ йўқотишлар билан енгиб ўтиш имкониятини бериб, барча турдаги инқирозли вазиятлардан чиқишнинг кучли воситасига айланмоқда.
ШҲТга аъзо мамлакатларнинг илмий-техникавий ва АКТ соҳасидаги ҳамкорлиги биринчи навбатда халқлар манфаатига қаратилган. Янги ечимлар керак. Инновациялар ва технологиялар, энг аввало, одамлар фаровонлигини ошириш, турмуш даражасини оширишга қаратилган бўлиши керак. Илм-фанга янада очиқ ёндашувни таъминлаш керак, чунки унинг барқарор ривожланишга эришишдаги роли айниқса катта.
Жаҳон фани сунъий интеллект, нанотехнология, биотехнология, космик тадқиқотлар, ядро тиббиёти, яшил энергия каби соҳаларда муҳим натижаларга эришмоқда. ШҲТ мамлакатлари халқлари буюк цивилизациялар яратганлар, жаҳон миқёсидаги тараққиётга бевосита таъсир кўрсатган инқилобий илмий кашфиётлар қилганлар.
Ўзбекистон 2019-2021-йилларда Ўзбекистон Республикасини инновацион ривожлантириш стратегиясини қабул қилди ва беш йиллик танаффусдан сўнг Ўзбекистон 2020-йилда яна Глобал инновациялар индексига киритилди, унда республика 2021-йилда 86-ўринни эгаллади. Ўзбекистон Республикасининг “Фан ва илмий фаолият тўғрисида”ги ва “Инновацион фаолият тўғрисида”ги қонунлари қабул қилингани муҳим воқеа бўлди. Ўтган йили мамлакатимизнинг ўрта ва узоқ муддатли истиқболда илмий-инновацион ривожланишининг асосларини белгилаб берувчи
2030 йилгача илм-фанни ривожлантириш концепцияси қабул қилинди.
Айни пайтда умумий қиймати 85 миллион долларлик 700 га яқин лойиҳа амалга оширилмоқда. Илмий ва инновацион фаолиятни тижоратлаштириш механизмлари ҳам жорий этилмоқда. Ишланмалар асосида 12 миллион АҚШ долларлик маҳсулотлар ишлаб чиқарилди. Дастлабки босқичда қўллаб-қувватлаш ва бозорга киришга тайёрликка асосланган стартап лойиҳаларни молиялаштириш тизими жорий этилди.
Илмий-техникавий ҳамкорлик ва инновациялар соҳасидаги ўзаро ҳамкорликни ҳам кўп томонлама форматда, ҳам иштирокчи давлатлар томонидан янада рағбатлантириш Ўзбекистоннинг ШҲТга раислигининг муҳим устувор йўналишлари сифатида белгиланган.
ШҲТ аъзоси бўлган Ҳиндистон технология ва инновацияларни ривожлантириш учун улкан салоҳиятга эга. Мамлакат нуфузли халқаро илмий журналларда чоп этилган нашрлар сони бўйича учинчи ўринни эгаллади. Мамлакат ШҲТ мамлакатлари билан биргаликда экология, қайта тикланадиган энергия манбалари соҳасидаги лойиҳаларни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш тарафдори.