Shuning uchun ham hozirda telekommunikatsiya xizmatlariga bo‘lgan talab kun sayin ortib bormoqda. Telekommunikatsiya xizmatlariga bo‘lgan talab deganda, telefon, shaharlararo va davlatlararo so‘zlashuvlar, faks, kompyuter hamda shu kabilarga bo‘lgan talab tushuniladi. Ushbu talablarni qondirish, umuman, sohani rivojlantirish uchun hozirda xorijiy hamda milliy investitsiyalar jalb qilinmoqda. Shu bois ham sohada samarali loyihalarni tanlab olish muhim masaladir. Eng samarali loyihalarni tanlab olishning birinchi navbatdagi vazifasi esa telekommunikatsiyalarga bo‘lgan talabni aniqlash uchun olib boriladigan marketing tadqiqodlari hisoblanadi. O‘z navbatida, marketing tadqiqotlari ham ma’lum bir maqsadga yo‘naltiriladi.
Ya’ni ular:
1. Xizmatlarga bo‘lgan talablarlarni aniqlash;
2. Ularning joylashuvi (dislokatsiya) ni aniqlash;
3. Asosiy talablarni qondiradigan axborot texnologiyalarining turlarini belgilash;
4. Iqtisodiy natijalarni tahlil qilishdan iborat.
Bu sohada jahon tajribasiga nazar tashlaydigan bo‘lsak, ko‘pgina yirik, chet el firmalarida marketing tadqiqoti uchun savdo aylanishining 0,1 foizdan 2 foizgacha miqdorda mablag‘ sarflanadi. Masalan, mashhur “Prokter end Gembel” kompaniyasi har yili mingdan ortiq marketing tadqiqotlarini jahondagi barcha bo‘linmalari bo‘yicha o‘tkazadi. Har bir mahsulot guruhi bo‘yicha mutaxassislarning kundalik faoliyatlari xaridorlar talabini o‘rganish, tashkilot sotuv hajmini oshirish, yangi mahsulotni rejalashtirish va shu kabi muammolarni hal etish bilan bog‘liq.
Umuman olganda, marketing tadqiqodlari axborotlarga bo‘lgan bozor talabining o‘zgarishini hisobga olgan holda doimiy ravishda barcha hududlarda o‘tkazilishi lozim. Hududlarda marketing tadqiqotlari o‘tkazilayotganda hududda yashovchilarning soni, ularning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish ko‘rsatkichlari va ularning istiqbolli, uy-joy qurilish rejalari, xalq farovonligining o‘sish dinamikasi, hududning mamlakat chegarasidagi boshqa hududlar va tashqi davlatlar bilan xalqaro iqtisodiy, kommunikativ aloqalari hisobga olinishi lozim. Yuqoridagi sanab o‘tilgan omillar talabni aniqlashda o‘zining turlicha ta’sirini ko‘rsatadi.
Telekommunikatsiyalarga bo‘lgan talabni aniqlashda, odatda axborot texnologiyalaridan foydalanuvchilarning moddiy ta’minlanganlik darajasi asos qilib olinadi. Ya’ni, avvalo moddiy farovonlik darajasi bo‘yicha eng ko‘p bo‘lgan mijozning turi aniqlanadi. Undan so‘ng esa ushbu guruh bo‘yicha to‘lov qobiliyatiga ega bo‘lgan, ammo qanoatlantirilmagan talabning miqdori aniqlanadi hamda bu ko‘rsatkichni telekommunikatsiyalarga bo‘lgan talab sifatida qabul qilish mumkin bo‘ladi.
Ayrim hollarda uzoq istiqbolda axborot texnologiyalari xizmatlariga bo‘lgan talabni aniqlashda asos qilib, yalpi ichki mahsulot (YaIM) miqdori ham olinadi. Odatda, axborot texnologiyalarga bo‘lgan talabning o‘sishi YaIM miqdorining o‘zgarishiga proporsional deb olinadi. YaIMning o‘sishi xizmatlarga bo‘lgan talabning o‘sishiga olib kelmasligi mumkin, chunki uning o‘sishi eng ko‘p ta’minlangan aholi daromadlarining o‘sishiga olib kelishi mumkin, kam ta’minlanganlarning daromadlari ham o‘sishi mumkin. Axborot texnologiyalaridan foydalanuvchilar asosan o‘rta ta’minlanganlar hisoblanadi. Uncha ko‘p bo‘lmagan aholining badavlat qatlami telekommunikatsiya vositalari bilan oldindan ta’minlangan bo‘ladi. Xuddi shu holat differensiallashgan korxona va tashkilotlarga ham taalluqli hisoblanadi.
Umumiy xulosalardan aniq misollarga to‘xtalib, shuni aytish mumkinki, hozirda yurtimizdagi barcha analog stansiyalar yangi elektron raqamli stansiyalarga o‘tkazilayotganligi ma’lum. Yana bir qancha qo‘shimcha xizmat turlarini tatbiq qilishga keng yo‘l ochib berilmoqda. Shunday ekan, avvalo, aholining qaysi xizmat turiga talabi yuqori ekanligini aniqlab, ularning talablariga mos ravishda qo‘shimcha xizmat turlarini tatbiq etish lozim. Aynan mana shu aniqlash jarayonlari “O‘zbektelekom” AK ning Toshkent shahar telefon tarmog‘i filialida turlicha ishlar amalga oshirilmoqda. O‘tgan yili 25-27 sentabr kunlari ICT Expo ko‘rgazmasi TShTT filiali bo‘limiga kelganlar o‘rtasida marketing tadqiqoti o‘tkazilgandi. Ya’ni bu jarayon anketa so‘rovnomasi shaklida o‘tkazilib, har bir anketani to‘ldirgan mehmonga sovg‘alar taqdim etildi. Bu ko‘pgina insonlarni so‘rovnomada qatnashishga undadi desak, mubolag‘a bo‘lmaydi.
Tadqiqot jarayonida shu ma’lum bo‘ldiki, so‘rovnomada qatnashganlarning 40 foizi telefon raqamini aniqlash xizmatidan, 20 foizi yangi chaqiruv tushganligi haqida xabar berish xizmatidan, 17 foiz parol orqali shaharlararo aloqadan foydalanish xizmatidan, 13 foizi kiruvchi va chiquvchi aloqani vaqtincha taqiqlash xizmatidan, 8 foizi boshqa qo‘shimcha xizmat turlaridan foydalanishlari hamda 2 foizi umuman, qo‘shimcha xizmat turlari haqida ma’lumotga ega emas ekan.
Ushbu ma’lumotlardan ko‘rinib turibdiki, shahar telefon tarmog‘idan foydalanuvchi abonentlarning ko‘p qismi telefon raqamini aniqlash xizmatidan foydalanar ekan. Shundan kelib chiqqan holda, filial hozirda bu xizmat turining sifat ko‘rsatkichini oshirish choralarini ko‘rmoqda. Bulardan tashqari, hozirda ushbu xizmat turiga o‘xshash anonim raqamlarni aniqlash xizmati ham shahar telefonlaridan foydalanuvchilar uchun taqdim etildi.
Xulosa qilib shuni aytish kerakki, marketing tadqiqotlari tizimida ichki buxgalteriya hisoboti va boshqa ma’lumotlardan tashqari, bozor kon’yunkturasi haqida, xaridorning aynan, shu xizmatdan foydalanishiga nima sabab bo‘lganini, hududlar bo‘yicha sotish miqdorining istiqbol rejalarini tuzish, reklama samaradorligini hisoblash kabi marketing ma’lumotlari ham zarur. Bunday ma’lumotlarni maxsus marketing tadqiqotlari orqali olish mumkin. Bu tadqiqotlar doimiy ravishda ma’lumotlarni loyihalash, yig‘ish, tahlil qilish, e’lon qilish va o‘ziga xos marketing vaziyatlarida ularni qo‘llash choralarini izlashdan iboratdir.
