Nima uchun Xitoyning elektron tijorat bozori shu qadar tez o’sdi?
Xitoyda elektron tijorat muvaffaqiyati har doim ham ko’rinmas edi. 2010 yilgacha elektron tijorat faoliyati dunyoning boshqa joylarida o’sib borayotganiga qaramay, deyarli ro’yxatdan o’tmagan. Xitoyda statsionar telekommunikatsiya tarmoqlarining yo’qligi va shaxsiy kompyuterlarning past kirishi bozorning rivojlanishiga to’sqinlik qildi. 2010 yildan keyin 3G va 4G uyali aloqa tarmoqlaridan foydalanadigan smartfonlarning mavjudligi onlayn faoliyatni tez kengaytirish imkonini berdi. Aholining internetga keng kirish imkoniyati mavjud bo’lganidan keyin Xitoyning elektron tijoratga ayniqsa moyil bo’lishining bir qancha sabablari bor.
Elektron tijorat sanoatining o’sishi barqaror bo’lishi mumkinmi?
Xitoy onlayn chakana savdoning kirib borishi bo’yicha dunyoda yetakchilik qilsa-da, tahlilchilar kelajakdagi samaradorlikni bashorat qilish uchun cheklangan mezonlarga ega. Bir narsa aniq: kelajakda penetratsiyani oshirish allaqachon erishilganidan ko’ra qiyinroq bo’ladi. Shunga qaramay, Xitoyda elektron tijorat o’sishi sekinroq bo’lishi mumkin.
Xitoy milliy statistikasi shuni ko’rsatadiki, onlayn chakana savdo 2014 va 2021 yillar oralig’ida 22% murakkab o’sish sur’ati bilan o’sgan. Onlayn chakana savdoning kirib borishi o’sishda davom etishi kutilayotgan bo’lsa-da, Xitoyning 2020 yildan 2025 yilgacha bo’lgan 14-Besh yillik rejasida ham aynan shunday o’sishni kutmoqda, lekin tahlilchilarning fikricha chakana savdo o’sish ko’rstakichi 7,5% gacha sekinlashadi. Bu bo’lishi mumkin bo’lsa-da, Euromonitor tahlil kompaniyasi huddi shu davrda 12% o’sishni kutmoqda, shunga qaramay tahlilchilarning fikricha sanoatning oltin davri tugagani aniq.
Xitoy qanday islohotlar evaziga bugungi darajaga erishdi?
1. Ichki tartibga solish
O’tmishda, ehtimol, onlayn faollikning tez o’sishi regulyatorlarning ushlab turish qobiliyatidan oshib ketgan degan tuyg’u bor edi. Sanoatning o’sib borayotgan hajmini hisobga olgan holda, bu tafovut tobora dolzarb tashvishga aylandi. Bu boshqa bozorlarga ham tegishli lekin Xitoyga xos emas.
2019-yilda Xitoyning Elektron tijorat to‘g‘risidagi qonunining amalga kiritilishi rasmiylar bu bo‘shliqni yopishga qaror qilganligini ko‘rsatdi. 2021 yilda Xitoyning Monopoliyaga qarshi ko’rsatmalarini onlayn iqtisodiyotga kengaytirish elektron tijorat bozorining ayrim jihatlarini o’zgartirish istagini ko’rsatdi. Ushbu siyosat joriy etilgandan beri rasmiylar sezilarli yutuqlarga erishdi.
Raqobatga qarshi eksklyuziv kelishuvlarga cheklovlar qo’yildi va tegishli jarimalar Alibaba va Meituan kompaniyalariga berildi. Ba’zi hududlarda bozorni buzadigan mahsulot subsidiyalari cheklangan. Qo’llab-quvvatlash yetkazib berish xodimlari va kichik va o’rta biznes savdogarlariga qaratilgan. Kiberxavfsizlik va maʼlumotlarni himoya qilish kabi muhim sohalarda nazorat kuchaytirildi.
Ushbu siyosatlarni amalga oshirish davom etayotgan bo’lsa-da, bosimning pasayishi mumkinligiga ishoralar mavjud.
2022 yil mart oyida Si Szinpinning eng yaqin iqtisodiy maslahatchisi Liu Xe bosh vazir o’rinbosari, investorlarni ishontirish uchun nodir davlat aralashuvini amalga oshirdi. Xitoyning Moliyaviy barqarorlik va rivojlanish qo’mitasiga bergan izohlarida, Liu internetni tartibga solishga “standartlashtirilgan, shaffof va bashorat qilinadigan” yondashuvni talab qildi va tegishli bo’limlarga bozor uchun qulay bo’lgan siyosatni faol ravishda joriy etishni taklif qildi. Sharhlar bozor tomonidan Xitoyning internet-platformalarga bo’lgan shov-shuvli tazyiqlari yakuniga yetayotganidan dalolat sifatida qabul qilindi.
Xitoydagi sarmoyadorlar uchun yana bir tashvish – Si Szinpinning yaqinda “Umumiy farovonlik” maqsadlarini qabul qilishi va bu Xitoyning bozor iqtisodiyotiga olib keladigan noaniqlikdir. Ushbu siyosatni amalga oshirish bo’yicha ko’rsatmalar noaniq bo’lib qolsa-da, yirik internet platformalari uchun “ruxsat etilgan” rentabellik haqida xavotirlar mavjud.
Si Szinpinning o’zi “Umumiy farovonlik” doirasida “qonuniy daromad himoya qilinishi kerak, ammo Xitoy ortiqcha daromadlarni oqilona o’zgartirishi kerak” deb ta’kidladi. Yana Liu Xe “xususiy iqtisodiyotni qo’llab-quvvatlash bo’yicha yo’riqnomalar va siyosatlar o’zgarmagan” degan xavotirlarni yengillashtirishga harakat qildi. Ehtimol, Xitoyning sekinlashgan iqtisodiyoti va Covid buzilishiga javoban ushbu siyosatni mo’tadillashtirish to’g’risidagi yaqindagi qarori ko’proq ibratli bo’lgan bo’lardi.
Garchi tartibga solish bosimi yengillashishi mumkin bo’lsa-da, so’nggi voqealardan asosiy saboqni eslab, investorlar yaxshi xizmat qiladi. Xitoyning bozorga asoslangan sotsializmi sharoitida xususiy iqtisodiyot rag’batlantiriladi, lekin faqat milliy siyosat maqsadlari doirasida.
Shuni inobatga olgan holda, internet iqtisodiyotining doimiy o’sishi Xitoyning doimiy rivojlanishi va turmush darajasini yaxshilashni qo’llab-quvvatlaydi va shuning uchun qo’llab-quvvatlanishi kerak. Ammo sanoat ishtirokchilari Xitoy Kommunistik partiyasi tomonidan taklif qilingan siyosat ko’rsatmalariga rioya qilish uchun ehtiyot bo’lishlari kerak.
2. Raqobatning kuchayishi
Xitoyda elektron tijoratdagi raqobat shiddatli va dinamik. Shu bilan birga, u xalqaro bozorlarga o’xshash bir qator xususiyatlarni, xususan, yuqori konsentratsiya, miqyosga intilish va yangi biznes modellarining o’sishining aniq davrlarini namoyish etdi. So’nggi paytlarda bu bosim kuchaygan degan tuyg’u bor. Buning bir qancha muhim sabablari bor:
Ushbu tendensiyalardan ko’rinib turibdiki, elektron tijorat bozoridagi raqobat 1) mavjud ekotizimlarni internet faolligining yetuklashishi bilan monetizatsiya qilish istagi, 2) qondirilmagan ehtiyojlarni qondirish orqali elektron tijorat bozoriga kirish istagi bilan bog’liq. quyi darajadagi shaharlar va mavjud toifalar va 3) iste’molchilar ehtiyojlarini yaxshiroq qondirish uchun ekotizim innovatsiyasi. Bozorning umumiy o’sishi sekinlashgani sababli, bu imkoniyatlardan foydalanish istiqbollari qisqarib, tajovuzkor raqobatni keltirib chiqaradi degan keng fikr mavjud.
Elektron tijoratning amaldorlariga ta’siri aniq. Yangi raqobatchilarning bozorda o’z o’rniga ega bo’lishiga yo’l qo’ymaslik uchun mavjud o’yinchilar javob berishga majbur bo’ldi. Bu strategik tashabbuslarda sezilarli yo’qotishlarga olib keldi, bu esa rentabellikka ta’sir qiladi. Misol uchun, Alibaba Taobao Deals, Taobao Live, Taocaicai, Taoxianda va Ele.me kabi kompaniyalar faoliyatlarini kengaytirdi va buning natijasida sezilarli yo’qotishlarga duch keldi. Shu bilan birga, u tavsiyalar tasmasi va kashfiyot mexanizmlarini joriy qilish uchun ekotizimini yangiladi. Xuddi shunday, JD Jingxi kabi kompaniyalar faoliyatlarini kengaytirmoqdalar.
Biroq, raqobatning intensivligi yo’qotishlar va tartibga soluvchi choralarning og’irligi ostida ratsionalizatsiya boshlanishi mumkinligiga ishoralar mavjud. Alibaba, JD va Meituan rahbariyati sanoat barqaror va inklyuziv o’sish yo’lida ishlayotgani kabi strategik tashabbuslardan yo’qotishlarni kamaytirish majburiyatini oldi.
Bularning barchasi investorlar uchun nimani anglatadi?
Cheklangan xitoylik elektron tijorat sarmoyadorlari tartibga solish va raqobatbardosh tendensiyalarni yaxshilash ko’rsatkichlariga e’tibor qaratishlari mumkin – eng yomoni ortda qolishi mumkin. Biroq, davom etayotgan makroiqtisodiy zaiflik, ayniqsa, Covid noaniqligini hisobga olgan holda, sanoatga bosim o’tkazishda davom etishi mumkin va bu asosiy o’sish tendensiyasiga sezilarli ta’sir ko’rsatadi.
Shu bilan birga, AQSh ro’yxatiga kiritilgan Xitoy korxonalari uchun xavfni delisting muammosi bo’lib qolishi mumkin. Jamoatchilik kompaniyasining Buxgalteriya hisobini nazorat qilish kengashi (PCAOB) va Xitoy hukumati o’rtasida murosaga erishish mumkin degan umidlar mavjud bo’lsa-da, yakuniy natija juda noaniqligicha qolmoqda.
