CBINSIGHTS yetakchi marketing tahlili platformasi yaqinda oʻzining “State of Fintech” Global 2022 yillik hisobotini eʼlon qildi, unda fintex sanoatidagi asosiy tendensiyalar va ishlanmalar haqida toʻliq maʼlumot berilgan. Ushbu yillik sharhda o‘zgaruvchan fintex landshafti haqida qimmatli ma’lumotlar taqdim etilgan bo‘lib, o‘tgan yil davomida sanoat kuzatilgan o‘zgarishlar, bozor qiymati tahlili keltirilgan. Ushbu maqolada biz hisobotda e’lon qilingan ba’zi ko‘rsatkichlarni tahlil qilamiz va ularning fintech kelajagi uchun ta’sirini o’rganamiz.
Global fintechni moliyalashtirish 46 foizga, bitimlar esa 8 foizga kamaydi
Global fintech moliyalashtirish 2022-yilda 75,2 milliard dollarga yetdi — 2021-yilga nisbatan 46 foizga kamaydi, lekin 2020-yilga nisbatan 52 foizga o‘sdi. Bitimlar hajmi o‘tgan yilning shu davriga nisbatan atigi 8 foizga kamaydi. Moliyalashtirish va bitimlar 2022 yil davomida doimiy ravishda pasayib ketdi, 22-chorakning 4-choragida 10,7 milliard dollarni tashkil etdi – bu 2018 yildan beri eng past daraja.
Choraklar kesimida oladigan bo‘lsak, 2021-yilning birinchi choragidan keskin o‘sish kuzatilgan bo‘lib yil yakunida maksimal qiymatga yetgan. 2022-yilning birinchi choragidan boshlab anchayin pasayishlar kuzatilib, yil yakunidagi ko‘rsatkich 2018-yil ko‘rsatkichlariga qaytib qolgan.
Moliyalashtirish va bitimlar boʻyicha to’rtinchi chorakda AQSh 3.9 mlrd dollarlik 342 ta bitimlar bilan yetakchilikni o’z qo’liga olgan bo‘lsa, keyingi o’rinlarda esa Yevropa 2.8 mlrd dollarlik 248 ta bitimlar va Osiyo 2.7 mlrd dollarlik 228 ta bitim bilan 2022-yilning so’ngi choragini yakunlagan.
AQSh kelishuvlari ulushi bo‘yicha har doimgidek yetakchilik qilishda davom etmoqda, undan keyin Yevropa va Osiyo bozorning katta ulushlarini egallab kelmoqda. Agar 2018-yildan boshlab qaraydigan bo’lsak AQSh umumiy bozor ulushining 1/3 qismini egallab kelgan va 2022-yilgi ko’rsatkichlarga ko’ra 37% bozor ulushini olishga erishgan.
Yo’nalishlar miqyosida olib qaraydigan bo’lsak 2022-yilning to’rtinchi choragida onlayn to’lovlar 188 ta bitimlar va 3.4 mlrd dollarlik katta farq bilan yetakchilik qilganini ko’rishimiz mumkin. Banking yo’nalishi 1.8 mlrd dollarlik 62 ta bitimlar bilan, Wealth Tech (mijozlarga investitsiyalarini samarali va arzon narxlarda boshqarishga yordam beradigan raqamli yechimlar) 1.7 mlrd dollarlik 164 bitimlar bilan keyingi o‘rinlarda yil so’ngini yakunlagan.
2022-yilda o’rtacha global bitimlar hajmi 40 foizga kamayib 2021-yilda 31.4 million dollardan 2022-yilda 18.7 million dollargacha tushib ketgan. Bu esa 2020-yilgacha bo’lgan holatga yana qaytish degani. Bitimlar medianasi esa 2018-yildan beri deyarli stabil ko’rsatkichlarni qayd qilib kelmoqda. 2022-yilda (4.3 million dollar) 2021-yilga nisbatan (5 million dollar) biroz pasayish kuzatilgan bo’lsada, oldingi yillarga nisbatan bu yaxshi natija.
O’rtacha bitimlar hajmini mintaqalar miqyosida batafsilroq tahlil qiladigan bo’lsak Afrikadan tashqari hammada 2021-yilga nisbatan pasayish kuzatilgan. Masalan, Amerikada 2021-yilda 6.2 million dollarlik bitimlar tuzilgan bo’lsa, 2022-yildan 14,5% ga pasayish kuzatilib 5.3 million dollarni tashkil qilgan. Osiyo mintaqasida esa 2022-yilda pasayish 20% ni tashkil qilgan va 2021-yildagi 5 million dollardan, 2020-yildagi 4 million dollarlik ko’rsatkichni takrorlagan. Yevropada esa vaziyat ancha yaxshi, 2021-yilda o’rtacha bitim 4.4 million dollar bo’lgan bo’lsa, 2022-yilda 4.2 million dollar bo’lgan, bu esa atigi 5% ga pasayish degani. Janubiy Amerika va Karib havzasi, Avstraliyada vaziyat ancha jiddiy bo’lib 40% va 21% ga pasayish qayd etilgan. Birgina Afrika mintaqasida 2019-yildan beri o’sish qayd etilib kelmoqda va 2022-yilga kelib o’rtacha bitimlar narxi 1.5 million dollarga yetgan.
Yildan yilga mega-round moliyalashtirishning pasayishi
100 million dollardan ortiq mega-raundlar 2022 yilda 36,5 milliard dollarni tashkil etdi, bu 2021 yildagi rekord faollikdan 60 foizga pasaygan. Global mega-raundlar soni o’tgan yilning shu davriga nisbatan 52 foizga qisqarib, 179 taga etdi, chunki investorlar bozordagi notinchliklar va inflyatsiyaning o’sishi fonida chekinishdi. 2022-yilning 4-choragida Osiyo va Yevropa mega-raundda (1,4 milliard dollar) moliyalashtirish bo‘yicha o‘zaro bog‘lanib, AQShni (1,1 milliard dollar) ortda qoldirdi.
2022-yilning 4-choragida paydo yakka shoxlar oʻtgan yilning shu davriga nisbatan 87% ga kamaydi
2022-yilning 4-choragida tug’ilgan yakka shoxlar (Unicorn) oʻtgan yilning shu davriga nisbatan 87% ga kamaydi. 2022-yil davomida Fintech yakka shoxlilar tug‘ilishi kamayib, 2022-yilning 4-choragida 5 ta eng past darajaga tushib ketdi — 2022-yilning 4-choragiga nisbatan 87 foizga kamaygan. Yakka shoxlarning tug‘ilishi ham yillik asosda keskin pasaygan. 2021 va 2022 yillar oralig’ida yangi yakka shoxlar soni 58% ga 166 dan 69 gacha kamaydi.
AQShda yakka shoxlar soni boshqa mintaqalarga qaraganda ko’proq.
2022 yilda bank moliyalashtirishning pasayishi
Bank mablag‘lari 2022-yilda 299 ta bitim bo‘yicha 9,4 milliard dollarga yetdi, bu o‘tgan yilning mos ravishda 63% va 33% ga kamaydi – Coviddan oldingi darajaga qaytdi. Bu tahlil qilingan barcha fintech toifalari bo’yicha moliyalashtirishning eng katta pasayishi bo’ldi. Bank kompaniyalarini moliyalashtirish chorakdan chorakka biroz o’sdi va 2022 yilning 4-choragida 62 ta bitim bo’yicha 1,8 milliard dollarga tushdi.
Xulosa qilib oladigan bo’lsak fintex bozori uchun 2022-yil unchalik omadli kelmagan. Bunga sabab qilib 2021-yilda COVID-19 sababli 2020-yildagi karantinda onlayn xizmatlarga bo’lgan talabning ortishi deb qarash mumkin. 2021-yilda fintex sanoatini rivojlantirish uchun qaratilgan e’tibor va katta miqdordagi moliyalashtirish stabil o’sib borayotagan bozor hajmida keskin o’zgarishni yuzaga keltirdi. Yuzaga kelgan talablar qondirilgandan keyin bozor 2021-yilgacha bo’lgan holatga yana qaytdi. Lekin shunga qaramasdan sohalarni raqamlashtirish jarayoni fintex sohasining ham rivojiga o’z hissasini qo’shishi sabali fintex bozori hajmi ham o’sishda davom etadi.
