O’ttiz yildan ko’proq vaqt davomida IMD Jahon raqobatbardoshlik markazi barqaror iqtisodiy rivojlanishni tadqiq qilish va rivojlantirish uchun mamlakatlar va kompaniyalar qanday raqobatlashayotgani bo’yicha tadqiqot olib bormoqda. Davlatlarning raqobatbardoshligi, ehtimol, zamonaviy menejmentdagi eng muhim o’zgarishlardan biri bo’lib, IMD bu sohada yetakchilik qilishga intilmoqda. Butunjahon raqobatbardoshlik markazi oʻz missiyasini butun dunyo boʻylab 57 ta hamkor institutlar tarmogʻi bilan hamkorlikda hukumat, biznes va akademik hamjamiyatlarga quyidagi xizmatlar bilan taʼminlash uchun amalga oshiradi.
- Raqobatbardoshlik bo’yicha maxsus hisobotlar
- Raqobatbardoshlik prognozi hisobotlari
- Raqobatbardoshlik bo’yicha seminarlar/mega sho’ng’inlar
- IMD Jahon raqobatbardoshlik yilnomasi
- IMD Jahon raqamli raqobatbardoshlik reytingi
- IMD Jahon qobiliyatlari reytingi
IMD jahon raqamli raqobatbardoshlik reytingi
IMD World Digital Competitiveness Ranking qamrab olgan 63 ta iqtisodiy ko’rsatkichlar uchun 2020 yilgi umumiy reytingni taqdim etadi. Reytinglar 52 ta reyting mezonlari asosida hisoblanadi: 32 ta qattiq (hard) va 20 ta tadqiqot ma’lumotlari. Mamlakatlar raqamli raqobatbardoshlik darajasi eng yuqoridan eng kamigacha bo‘lgan tartibda saralanadi va oldingi yildagi reyting jadvalidagi natijalar qavs ichida ko‘rsatiladi. Indeks qiymati yoki “ball” har bir mamlakat uchun alohida ko’rsatiladi.
IMD Jahon Raqamli Raqobatbardoshlik reytingi qanday reytinglardan tashkil topadi?
Global raqamli reytinglardan tashqari, turli nuqtai nazarlarga asoslangan taqqoslashlarni ko’rsatish uchun boshqa reytinglar taqdim etiladi. Ushbu raqamli reytinglar aholi soni bo’yicha (20 milliondan ortiq va undan past aholi), aholi jon boshiga YaIM bo’yicha turli tengdosh guruhlarni (20 000 dollardan yuqori va undan past) va turli geografik hududlardan olingan uchta mintaqaviy reytingni (Yevropa-Yaqin Sharq-Afrika, Osiyo-Tinch okeani va Amerika) o’zida aks ettiradi.
Raqamli raqobatbardoshlik reytingi omillari
Raqamli raqobatbardoshlik reytingi omillarining har biri uchun global reytinglar individual reyting jadvallari sifatida ko’rsatiladi. Shunga qaramay, iqtisodiy ko’rsatkichlar eng ko’p raqamli raqobatbardoshlik darajasidan tortib, eng kam raqamli raqobatbardoshlikkacha bo’lgan va oldingi yilgi reytinglar qavs ichida ko’rsatiladi. Umumiy raqamli reytingga o’xshab, har bir omil uchun qiymatlar yoki “ballar” ko’rsatilgan. Biroq, 100 ballga ega bo’lgan faqat bitta iqtisodiy ko’rsatkich va barcha to’rt omil bo’yicha 0 ballga ega bitta iqtisodiy ko’rsatkch mavjud.
IMD Butunjahon raqobatbardoshlik markazi IMD World Digital Competitiveness Ranking (WDCR) ning toʻrtinchi nashrini nashr etdi, bu 63 ta iqtisodiy va ijtimoiy oʻzgarishlar uchun raqamli texnologiyalarni joriy etish va oʻrganishga salohiyati va tayyorligini oʻlchaydi.
Jahon raqamli raqobatbardoshlik reytingi uchta omilga tayanadi:
- Texnologiyani o’rganish va kashf qilish uchun zarur bo’lgan nomoddiy infratuzilmani qamrab oladigan bilim;
- Raqamli texnologiyalarni rivojlantirish tempini aniqlaydigan texnologiya;
- Iqtisodiyotning raqamli transformatsiyani amalga oshirishga tayyorlik darajasini o‘rganuvchi “Kelajakga tayyorlik”.
WDCR ning ushbu nashrida biz biznes epchilligi sub-omilida qo’shimcha mezon sifatida “Tadbirkorlarning muvaffaqiyatsizlikdan qo’rqish” bilan bog’liq yangi o’zgaruvchini kiritamiz. Ushbu o’zgaruvchining manbai Global Entrepreneurship Monitor (GEM) hisoblanadi.
2020 yilda AQSh ketma-ket uchinchi yil eng yuqori pog’onani egallab turibdi. Singapur 2-o‘rinni egallagan bo‘lsa, Daniya Shvetsiyadan o‘zib ketdi va 3-o‘rinni egalladi. Gonkong 3 pog‘onaga ko‘tarilib, 5-o‘ringa ko‘tarildi, Shveytsariya esa bir pog‘ona pastlab, 6-o‘rinni egalladi. 2020 yil dunyo uchun qiyin yil bo’ldi. Jamiyat hayotining har bir jabhasiga COVID-19 ta’sir ko’rsatdi va iqtisodiy jarayonlarni monitoring qilish, baholash jarayonlarida ham pandemiya bilan bog’liq omillar inobatga olingan.
Ko’pgina mamlakatlar uchun so’rovnomaning javoblari COVID-19 ning birinchi to’lqini paytida olingan. Aytib o’tish kerakki, so’rovnoma savollari pandemiya bilan bog’liq masalalarga alohida taalluqli emas. Shunga qaramay, agar texnologiya pandemiyaga qarshi kurashda eng muhim vosita bo’lsa, aniqlangan ba’zi tendensiyalar qo’shimcha muhim ahamiyatga ega hisoblanadi.
Ushbu reytingni shakllantirish metodologiyasi
1. IMD World Digital Competitiveness (WDC) reytingi mamlakatlarning davlat amaliyotida, biznes modellarida va umuman jamiyatda o‘zgarishlarga olib keladigan raqamli texnologiyalarni tadbiq etish va o‘rganish darajasini tahlil qiladi va baholaydi.
2. IMD World Competitiveness Ranking misolida bo’lgani kabi, raqamli transformatsiya birinchi navbatda korxona darajasida (xususiy yoki davlatga tegishli bo’ladimi ahamiyati yo’q) amalga oshiriladi, lekin u hukumat va jamiyat darajasida ham sodir bo’ladi deb hisoblanadi.
3. Tadqiqotlar asosida reyting metodologiyasi raqamli raqobatbardoshlikni uchta asosiy omilga ajratadi:
– Bilim
– Texnologiya
– Kelajakka tayyorgarlik
4. O’z navbatida, bu omillarning har biri tahlil qilinadigan sohalarning har bir jihatini ajratib ko’rsatadigan 3 ta kichik omilga bo’linadi. Umuman olganda, reyting 9 ta shunday sub-faktorni o’z ichiga oladi.
5. Ushbu 9 ta kichik omil 52 ta mezonni o’z ichiga oladi, garchi har bir kichik omil bir xil miqdordagi mezonlarga ega bo’lishi shart bo’lsada, bu yerda istisno qilingan (masalan, AT integratsiyasini baholashdan ko’ra Ta’lim va Ta’limni baholash uchun ko’proq mezon talab etiladi).
6. Har bir kichik omil, undagi mezonlar sonidan qat’iy nazar, natijalarning umumiy konsolidatsiyasida bir xil vaznga ega, ya’ni taxminan 11,1% (100 ÷ 9 ~ 11,1).
7. Mezonlar raqamli raqobatbardoshlikni oʻlchash mumkin boʻlgan (masalan, Internetning oʻtkazish qobiliyati tezligi) tahlil qiluvchi qattiq (hard) maʼlumotlar yoki raqobatbardoshlikni idrok etish mumkin boʻlgan darajada tahlil qiluvchi yumshoq (soft) maʼlumotlar (masalan, kompaniyalarning tezkorligi) boʻlishi mumkin. Qattiq (Hard) mezonlar umumiy reytingda 2/3 nisbatni ifodalaydi, so’rov ma’lumotlari esa 1/3 nisbatni ifodalaydi.
8. 52 ta mezon 19 ta yangi ko’rsatkichni o’z ichiga oladi, ular faqat reytingni baholashda qo’llaniladi. Qolgan ko’rsatkichlar IMD Jahon raqobatbardoshlik reytingi bilan bo’linadi.
9. Bundan tashqari, ikkita mezon faqat ma’lumot uchun mo’ljallangan, ya’ni ular umumiy raqobatbardoshlik reytingini (ya’ni, Aholi va YaIM) hisoblashda foydalanilmaydi.
10. Nihoyat, 9 ta kichik faktor natijalarini jamlash jami konsolidatsiyani amalga oshiradi, bu esa WDC ning umumiy reytingiga olib keladi.
Yangi hisobot 140 ta davlatni so‘nggi uch yildagi raqamli raqobatbardoshligi bo‘yicha tahlil qiladi va reytingga kiritadi.
Reytingda yuqori oʻrinni egallagan davlatlar innovatsiyalar va tadbirkorlikni rivojlantirish uchun davlat-xususiy sheriklikni dadil amalga oshirmoqda.
Natijalar shuni ko’rsatadiki, raqamli transformatsiyadagi yutuqlar har doim ham eng aniq joylardan kelib chiqavermaydi.
COVID-19 pandemiyasi raqamli texnologiyalar nafaqat mamlakatlarning gullab-yashnashini yoki yo’qligini, balki sinovli vaqtlarni qanchalik yaxshi boshqarishini ham aniqlashini ko’rsatdi. Samarali qo’llanilgan raqamli texnologiyalar nafaqat ta’lim va ishni maktab va idoralardan uyga ko’chirish imkonini beradi, balki kompaniyalar va hukumatlarda jarayonlarni tashkil etishning tobora samarali usullarini taqdim etadi.
3D bosib chiqarish, kengaytirilgan va virtual haqiqat, sensorlar, sun’iy intellekt, kvant hisoblash va robototexnika kabi yangi texnologiyalar ham deyarli har qanday sanoatni rivojlantirish potentsialiga ega. Davlatlarning ushbu texnologiyalar bo‘yicha raqobatbardoshligi ularning mamlakatlari kelgusi o‘n yilliklarda qanchalik gullab-yashnashini belgilaydi.
Ushbu fonda so’nggi uch yil ichida mamlakatlarning raqamli raqobatbardoshligi qanday rivojlanganligi tahlil qilindi.
ESCP Europe Business School tomonidan Yevropa raqamli raqobatbardoshlik markazining Digital Riser hisobotining yangi nashrida 140 ta davlatning raqamli raqobatbardoshliligi tahlil qilindi va ularni o‘z mintaqalarida taqqoslaydigan global reyting taqdim etdik. Reyting qyysi davlatlar o’z o’rnini yo’qotgani, shuningdek, qaysi davlatlar o’z raqobatbardoshchilariga nisbatan yaxshi ish olib borgan va mavqeini yaxshilaganini ko’rsatadi. Shuningdek, eng yaxshilaridan nimani o’rganish mumkinligi ta’kidlanadi va “Raqamli jihatdan ko’tarilganlar”ni muvaffaqiyatli qilgan siyosiy choralari tahlil qilinadi va mamlakatlar amaliyotiga joriy etish yuzasidan takliflar beriladi.
Global raqobatbardoshlik hisoboti va Digital Riser hisoboti o’rtasida ikkita asosiy farq bor. Birinchidan, Global raqobatbardoshlik hisoboti mamlakatlarning umumiy raqobatbardoshligini tahlil qilsa, Digital Riser hisoboti ularning raqamli raqobatbardoshligini faqat raqamli ekotizim va fikrlash tarzida tahlil qiladi. Ikkinchidan, Global raqobatbardoshlik hisoboti bir yillik vaqt oralig’idagi o’zgarishlarni tahlil qilsa, Digital Riser hisoboti mamlakatlarning so’nggi uch yil ichida qanday ahvolda bo’lganini ko’rsatadi.
O’tgan yilgi hisobotda bo’lgani kabi, ikkita omil tahlil qilindi: mamlakatlar so’nggi uch yil ichida global raqobatchilariga nisbatan qanchalik muvaffaqiyatga erishganligi va o’z mintaqalari yoki guruhidagi eng yaxshi Digital Risersning eng yaxshi amaliyotlari. Shunday qilib, butun dunyo bo’ylab siyosiy qaror qabul qiluvchilarni o’z mintaqasida va undan tashqarida muvaffaqiyatli bo’lgan narsalarga asoslanib, qaysi amaliyotlarni amalga oshirish kerakligi haqida xabardor qilishi mumkin bo’lgan o’zgarishlar va tashabbuslar o’rganilgan. Digital Risers taqdim etgan eng yaxshi amaliyotlarning qisqacha mazmuni quyidagilar:
1) Ular ulkan maqsadlarga ega bo’lgan keng qamrovli rejalarga amal qilishadi
Masalan, Xitoy tadbirkorlik va innovatsiyalar uchun keng qamrovli harakatni amalga oshirdi. Xitoy 2025 tashabbusi bilan u jahon yetakchisiga aylanishni maqsad qilgan 10 ta asosiy sektorni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlaydi. Boshqa davlatlar ham oʻzlarining raqamli kelajagi boʻyicha ulkan istiqbollarni shakllantirdilar: Vetnam 2030-yilga borib oʻzining raqamli iqtisodiyoti YaIMning 30 foizini tashkil etishini istaydi, Vengriya esa 2030 yil oxiriga qadar Yevropaning raqamli texnologiyalar boʻyicha yetakchi 10 ta davlatidan biriga aylanish maqsadini belgilab oldi. Italiya raqamli tafovutni bartaraf etish, raqamli inklyuzivlikni rag’batlantirish va fuqarolar o’rtasida raqamli ko’nikmalarni rivojlantirishni kuchaytirish uchun yangi “Repubblica Digitale” dasturini boshladi.
2) Ular asosiy e’tiborni tadbirkorlikka qaratadilar
Masalan, Braziliya “Inovativa Brasil” dasturi, “StartOut Brasil” va Startapni qoʻllab-quvvatlash tashabbuslari milliy qoʻmitasi kabi mamlakatda tadbirkorlikni ragʻbatlantirish boʻyicha turli davlat va davlat-xususiy saʼy-harakatlarni boshladi. Misrda hukumat innovatsiyalar va tadbirkorlikni rivojlantirish uchun oltita texnoparkni rivojlantirishni qo‘llab-quvvatladi. Shuningdek, Kanada hukumati iqtisodiyotni rivojlantirish potensialiga ega biznesga asoslangan innovatsiyalarni jadallashtirish uchun “Innovatsion superklasterlar”ga 1,2 milliard AQSH dollardan ortiq sarmoya kiritdi.
Shu bilan birgalikda hisobot, raqamli transformatsiya tezligida o’sib borayotgan tafovutni ham ko’rsatadi. Yevropada ikki bosqichli transformatsiya davom etmoqda. O’tgan yilgi hisobotda bo’lgani kabi, Fransiya raqamli raqobatbardoshligida sezilarli yutuqlarga erishdi, Germaniya esa xuddi shu vaqt ichida sezilarli darajada yo’qotdi. Ammo to’g’ri choralar ko’rilganda butun dunyo bo’ylab Kanada va Gruziya kabi raqamli taraqqiyotga erishish mumkin. Digital Risers raqamli rivojlanish haqida gap ketganda to’g’ridan-to’g’ri ushbu mamlakatlar esga tushmasa ham, bu mamlakatlar kompaniyalar va hukumatlarda raqamli transformatsiya tezligini oshirishga erishish mumkinligini ko’rsatmoqda.
