Infocom.uz

Manipulyator va “aqlli” AI robotlar

Zamon talabiga muvofiq zamonaviy ta’lim ham o‘z taraqqiyotining yangi bosqichiga o‘tmoqda. Bolalarni ilm-fanga qiziqtirish, bilim olishga bo‘lgan muhabbatni uyg‘otish va ularni yaratish hamda o‘ylash istagini kuchaytirish maqsadida zamonaviy texnologiyalarga yo‘naltirilgan rabototexnika kabi fanlarning qo‘shilshi ularning jonli, qiziqarli, interaktiv tarzda o‘rganish xohishining amalga oshishiga olib kelmoqda. Ular nafaqat jadal rivojlanayotgan texnologiyalar bilan hamnafas bo‘lib qolmasdan, balki bu jarayonda bevosita ishtirok ham etadilar. Robototexnika darslari bolaning jismoniy va aqliy qobiliyatlarini rivojlantiradi. U matematika, fizika, informatika va mantiq, ijodiy faoliyat hamda boshqalar bilan muloqot kabi fanlarni birlashtiradi.

Rabototexnika bu – fan va loyihalashtirish, qurish texnologiyasi, inson vazifalarini taqlid qilishga qodir bo‘lgan mashinalar, aqlni qayta yaratishdir. Hozirgi yutuqlar tufayli robototexnika ilmiy fantastika va ilmiy texnologiyalarga konseptual sakrashni amalga oshirdi.

Rabototexnika so‘zi birinchi marta 1921- yilda Chex yozuvchisi Karl Kapek (1890-1938) tomonidan kiritilgan, ammo rus-amerikalik ilmiy fantast yozuvchisi tomonidan ommalashtirilgan. Isaak Asimov 1941-yilda o‘zining “Robot” romanida robot texnikasining 3 muhim qonunini sanab o‘tgan:

Birinchi qonun: “Robot insonga zarar yetkazmaydi yoki harakatsizligi tufayli insonga zarar yetkazilishiga yo‘l qo‘ymaydi”;

Ikkinchi qonun: “Robot odamlar tomonidan har qanday berilgan buyruqlarga bo‘ysunishi kerak, faqat bu buyruqlar birinchi qonunga zid bo‘lmasa ”;

Uchinchi qonun: “Robot o‘z himoyasini birinchi va ikkinchi qonunlarga zid bo‘lmaydigan darajada himoya qilishi kerak”.

Robototexnikaning ushbu uchta qonuni xavfsiz o‘zaro ta’sir qilish g‘oyasini belgilaydi. Inson va robot qanchalik yaqin bo‘lsa, munosabatlar qanchalik murakkab bo‘lsa, inson jarohati xavfi ortadi. Hozirgi vaqtda rivojlangan mamlakatlarda robotlardan foydalanadigan ishlab chiqaruvchilar bu muammoni odamlar va robotlarning istalgan vaqtda ish joyini birgalikda ishlatishiga yo‘l qo‘ymaslik orqali hal qilishadi. Bunga lidar datchiklari (asosan uskunalarni aniqlash, narsalarni aniqlash, narsalarni o’lchash, to’qnashuvning oldini olish va himoya qilish uchun ishlatiladi) yoki temir panjaralar yordamida xavfsiz zonalarni belgilash orqali erishiladi. Shunday qilib, robot ishlayotgan vaqtda uning ish joyida odamning bo‘lishi butunlay taqiqlanadi.

Robotlarning birinchi avlodi manipulyatorlardan, to‘rtinchi avlod “aqlli” robotlargacha inson ehtiyojlariga xizmat qiluvchilardir.

Sanoat robotlari ishlab chiqarish sanoatida, ayniqsa, yuqori tezlik, aniqlik va chidamlilikni talab qiladigan vazifalar uchun qo‘llaniladi. Ular materiallarni yuklashdan tortib, payvandlash qismlarigacha bo‘lgan turli ishlarni bajaradigan barcha sohalardagi yig‘ish yo‘nalishlarida uchratish mumkin. Ularning odamlarga nisbatan asosiy ustunligi – aniqlik, takrorlanuvchi topshiriqlarni bajarishda ham charchamaydilar va xato qilmaydilar. Bunday robotlar kompyuterlar tomonidan boshqariladi, ya’ni ularning harakatlarini oldindan dasturlash mumkin. Ular topshiriqni bajarganlarini va avtomatik ravishda ishlashni to‘xtatganini “ko‘rish” uchun bir qator sensorlardan foydalanadilar. Robotning harakatlari, hatto ularning dasturlashi biroz noto‘g‘ri bo‘lsa ham, har doim aniq bo‘lishini kafolatlash mumkin. Bundan tashqari, sanoat robotlari odamlarga zarar bermasligini ta’minlash uchun bir qator xavfsizlik choralari o‘rnatilgan, masalan, odamlar juda yaqinlashganda aniqlaydigan sensorlar sabab mashina to‘xtab qolishi.

Robotik qo‘llar bir xil harakatni qayta-qayta ajoyib aniqlik bilan bajarishi mumkin, ammo inson qo‘li buni qila olmaydi. Shu sababli, sanoat robotlari qismlarni tozalash yoki qismlarni hech kim takrorlay olmaydigan tezlikda payvandlash uchun ishlatilishi mumkin. Ular montaj liniyalarida ham ustun, chunki ular vazifalarni odamlarga qaraganda tezroq va kamroq xatolik bilan bajarishlari mumkin. Bu shuni anglatadiki, mahsulotlar tezroq ishlab chiqariladi, bu esa kompaniyalarga foyda keltiradi, chunki ularning narxini pasaytiradi. Ammo, bu samaradorlikning salbiy tomonlari ham bor: ko‘pchilik odamlar dunyo shiddat bilan sanoat robotlariga haddan tashqari qaram bo‘lib borayotganidan xavotirda va bu ish o‘rinlarining yo‘qolishiga olib keladi, chunki odamlarning ishlab chiqarish liniyalarida ishlashiga ehtiyoj qolmaydi deb o‘ylashmoqda. Bugungi kunda butun dunyo bo‘ylab zavodlarda millionlab sanoat robotlari mavjud va bu raqam har yili tez o‘sib bormoqda. Ko‘pchilik robotlar tez orada dunyoning hamma zavodlarida bo‘lmasa-da, aksariyatida ishlaydi va bu keng tarqalgan ishsizlik va iqtisodiy tanazzulga olib kelishi mumkinligiga ishonishadi.

Kundalik ko‘pgina robotlar avtonom ishlashga mo‘ljallangan bo‘lsa-da, bir qator kompaniyalar hamkorlikda ishlaydigan robotlarni ishlab chiqishni boshladilar. Birgalikda ishlaydigan robotlar, ya’ni kobotlarni inson operatori boshqarishi mumkin, bu ularni fabrikalarda va odamlar bo‘lgan boshqa ish joylarida foydalanish uchun xavfsizroq qiladi. Kobotlar vazifalarni bajarish uchun odamlar bilan hamkorlik qilganligi sababli, ularni robotlashtirilgan ishchi kuchini oshirish deb ham atashadi. Bu odamlarga avtonom robot bilan birga ishlamasdan murakkabroq vazifalarni bajarishga imkon beradi. Birgalikda ishlaydigan robotlar odatda sanoat sharoitida, fabrikalarda, omborlarda yoki uyda qo‘llaniladi. Biroq, ularni savdo markazlari yoki aeroportlar kabi boshqa ish joylarida ham topish mumkin. Birgalikda ishlaydigan robotlar mahsuldorlikni oshirishi va ish joyidagi baxtsiz hodisalarni kamaytirishi mumkin. Ko‘pgina ekspertlarning fikricha, hamkorlikdagi robotlar kelgusi yillarda biznesning muvaffaqiyati uchun juda muhim bo‘ladi.

Birgalikda ishlaydigan robotning bir misoli Baxter robotidir (~ 22,000$ AQSH). Bu ish joyida osongina harakatlanishi mumkin bo‘lgan kichik yengil robot. Uning ikkita qo‘li bor va uni inson operatori boshqarishi mumkin. Baxter vazifalarni bajarish uchun odamlar bilan ishlashga mo‘ljallangan bo‘lib, uni fabrikalarda va boshqa ish joylarida xavfsiz foydalanish mumkin. Baxterni hech qanday maxsus tayyorgarliksiz turli vazifalarni bajarish uchun dasturlash mumkin. Bu robotlar ish joyida tezda joylashtirishga ortiqcha urinish talab qilmagani sabab korxonalar uchun ideal yordamchi. Kobotlarning boshqa tipik misollari – avtonom o‘zini boshqaradigan avtomobillar, harbiy dronlar, avtomatik changyutgichlar yoki iPhonelarda Siri yoki Windows telefonlarida Cortana kabi shaxsiy yordamchilaridir.

To‘rtinchi avlod “aqlli”, ya’ni sun’iy intellekt AI robotlari inson ehtiyojlariga xizmat qiluvchilardir. Bular uy robotlari – maishiy robotlar, shuningdek, shaxsiy xizmat robotlari yoki yordamchi robotlar sifatida ham tanilgan, uy ishlarida yordam berish uchun mo‘ljallangan. Maishiy robotlarni odamlarning uylari va ish joylarida topish mumkin. Ular tozalash, kir yuvish, qariyalar yoki nogironlarga g‘amxo‘rlik qilish kabi ko‘plab vazifalarni bajaradilar. Uy robotiga misollardan biri Roomba robot changyutgichidir. Bu pol va gilamlarni tozalash uchun dasturlashtirilishi mumkin bo‘lgan kichik avtonom tozalash robotidir. Roomba 2002-yildan beri butun dunyo bo‘ylab uylarda qo‘llanilmoqda. Uy robotining yana bir misoli Mitsubishi tomonidan ishlab chiqilgan Wakamaru ( ~14000$ AQSH dollaridan boshlab) robotidir. Vakamaru yolg‘iz yashaydigan yoki harakat qilish qiyin bo‘lgan keksa odamlar bilan muloqot qilish uchun mo‘ljallangan. Kichkina o‘lchami va do‘stona yuzi tufayli Vakamaru “ultra ixcham robot yordamchisi” deb nomlanadi. U foydalanuvchilarning salomatligi, xatti-harakati va joylashuvini kuzatish uchun sensorlar va sun’iy intellektdan foydalanadi. Muammoni aniqlagandan so‘ng, Vakamaru oila a’zolaridan yordam so‘rashi mumkin.

Maishiy robotlar butun dunyo bo‘ylab uy xo‘jaliklarida tobora ommalashib bormoqda. Bu, asosan, uzoq vaqt mustaqil yashashni xohlaydigan keksa odamlarning yuqori talabi bilan bog‘liq. Bir qator kompaniyalar turli vazifalar, jumladan, tozalash va muloqot qilish uchun ishlatilishi mumkin bo‘lgan uy robotlarini ishlab chiqishni boshladi. Ko‘pgina zamonaviy modellar uyda foydalanish uchun mo‘ljallangan bo‘lsa-da, ularni aeroportlar, savdo markazlari va mehmonxonalar kabi tijorat sharoitida ishlatishga qiziqish ko‘proq bo‘lmoqda.

Sog‘liqni saqlash muassasalarida turli vazifalarni bajarish uchun tibbiy robotlar ham ishlab chiqilmoqda. Ularni shifoxonalarda, shifokorlar kabinetlarida va tez yordam mashinalarida topish mumkin. Ular jarrohlik paytida jarrohlarga yordam beradi, asosan, robotlashtirilgan asboblardan tortib, butun muolajalarni mustaqil bajaradigan avtonom jarrohlik tizimlarigacha uchratish mumkin. 2007-yilda dunyoda juda ko‘p robotli minimal invaziv operatsiyalar amalga oshirildi. Tibbiy robotlar tibbiy muolajalarni oson, tez va aniqroq qilish uchun yaratilgan. Ular o‘simtani olib tashlash, igna biopsiyasi va endoskopik muolajalarni o‘z ichiga olgan turli xil jarrohlik vazifalari uchun ishlatilishi mumkin. Tibbiy robotlar shifokorlar tez-tez takrorlaydigan yoki bajarish qiyin bo‘lgan muntazam testlarni amalga oshirishi mumkin. Masalan, qon hujayralarini tekshirish, ko‘zni tekshirish va mamogramma kabi.

Eng keng tarqalgan tibbiy robotlardan biri bu da Vinchi (taxminan 429200$ AQSH dollari atrofida) jarrohlik tizimidir. Intuitive Surgical tomonidan ishlab chiqilgan ushbu robot tizimi jarrohlarga bemorlarning tanasidagi mayda kesmalar orqali minimal invaziv operatsiyalarni amalga oshirish imkonini beradi. Jarrohlar qurilmani boshqarish uchun robotning ikki qo‘liga o‘rnatilgan maxsus asboblar va boshqaruv vositalaridan foydalanadilar. Birinchi qo‘llar maxsus jarrohlik asboblarini ushlab turish va boshqarish uchun ishlatilsa, ikkinchisi jarrohlarga bemorlarning tanasini aniq ko‘rish imkonini beruvchi kameralar, chiroqlar va boshqa qurilmalarning harakatini boshqaradi. Bunday tibbiy robotlardan foydalanish jarrohlikning invazivligini kamaytiradi va qon yo‘qotilishini cheklaydi, bu esa uni arzonlashtiradi va bemorlarning jarrohlikdan zararsiz omon qolish ehtimolini oshiradi. Tibbiy robotlar, shuningdek, jarrohlarga protseduralarni tezroq bajarishga yordam beradi, ya’ni bemorlar operatsiyadan tezroq tuzalib, ish yoki oilaviy hayotga qaytishlari mumkin.

Ko‘ngilochar robotlar – bu robotlar tomoshabinlarni xursand qilish uchun yaratilgan. Ular turli shakllarda bo‘lishi mumkin, jumladan, animatronik o‘yinchoqlar, masxarabozlar va ilmiy-fantastik filmlar va attraksionlarda paydo bo‘ladigan robot mavjudotlar. Odamlar bunday robotlardan turli sabablarga ko‘ra foydalanadilar: ular odamlarga dam olishga yordam berishi; bolalarni turli narsalarga qiziqtirishi mumkin. Shu sababli, ko‘ngilochar robotlar butun dunyoda tobora ommalashib bormoqda, ayniqsa, robot o‘yinchoqlar. Bunday robotlar barcha yoshdagi odamlarga robototexnika bilan qiziqarli va intuitiv tarzda tajriba o‘tkazish imkonini beradi. Ushbu o‘yinchoqlar mashinani o‘rganishni o‘z ichiga oladi, bu ularga vazifalarni bajarish yoki mustaqil ravishda savollarga javob berishga imkon beradi. Bundan tashqari, ular mobil qurilmalar yoki boshqa elektronika yordamida masofadan turib boshqarilishi mumkin, bu esa ular tirikdek taassurot qoldirishiga sabab bo‘ladi.

Ta’lim robotlari – o‘quv robotlari maktablarda va boshqa ta’lim muassasalarida foydalanish uchun mo‘ljallangan. Ular o‘qituvchilarga darslarga yo‘l-yo‘riq ko‘rsatishi yoki o‘quvchilarga mavzularni qiziqarli o‘rganishiga yordam berishi mumkin. Bu robotlar bolalar uchun maxsus ishlab chiqarilgan, chunki ular sanoat modellaridan ancha kichikroq, ko‘plab xavfsizlik funksiyalariga ega, ular noto‘g‘ri ishlasa, zarar yetkazish ehtimoli kamroq va odatda kattaroq robotlarga qaraganda arzonroq. Ta’lim robotlari odamlarga mashinalar qanday ishlashini o‘rganishga va xavfsiz, boshqariladigan muhitda robototexnika olamini o‘rganishga yordam beradi. Ular bilan boshqa o‘qitish usullarida ham foydalanish mumkin: masalan, agar o‘quvchilar oddiy kalitlar va motorlar qanday ishlashini allaqachon tushunsalar, o‘z bilimlarini amalda qo‘llash uchun animatronik figuradan foydalanishni yoqtirishlari mumkin. Ko‘pgina ta’lim robotlari yorqin rangli plastmassadan yasalgan bo‘lib, ular bolalar uchun jozibali qilingan. Bundan tashqari, ular ko‘pincha yosh tomoshabinlarni jalb qiladigan miltillovchi chiroqlar va ovoz effektlaridan foydalanadilar. Eng arzon robotlarning ba’zilarida sinfda erkin harakatlanish imkonini beruvchi g‘ildiraklar yoki izlar ham mavjud bo‘lib, bu har bir darsdan keyin xonani tozalashga hojat qoldirmaydi va shu orqali ularni bir necha xil usullarda ishlatishga imkon beradi. Ta’lim robotlari allaqachon ko‘pgina dunyo maktablarida keng qo‘llanilmoqda.

AI for Good Global Sammiti 2023-yil 6-7 iyul kunlari Jenevada bo‘lib o‘tadi. Unda Birlashgan Millatlar Tashkilotining Barqaror Rivojlanish Maqsadlari sari (SDGs) dasturi asosida 40 dan ortiq zamonaviy robotlarning salohiyatini namoyish etadigan Robotics for Good ko‘rgazmasi bo‘lib o‘tadi. Yordamchi “aqlli” robotlar nogironligi bo‘lgan imkoniyati cheklangan odamlarga kundalik faoliyatida yordam berish uchun mo‘ljallangan. Ushbu robotlar odamlarga harakatchanlik, aloqa va shaxsiy parvarish kabi vazifalarni bajarishda yordam berishi mumkin. Har xil turdagi yordamchi robot qurilmalari mavjud bo‘lib, ularning har biri muayyan vazifalarni hal qilish uchun mo‘ljallangan. Ularning umumiy maqsadi – ayrim imkoniyati cheklangan odamlar duch keladigan to‘siqlarni yengib o‘tishga qaratilgan bo‘lib, shaxsga kundalik hayotida ishonch va mustaqillik bilan yondashish uchun yangi imkoniyatlar berishdir.

Sammitda taqdim etiladigan ba’zi robotlar haqida va ularning SDGga erishishga qanday hissa qo‘shishi xususida to‘xtalib o‘tsak:

1-rasm.   RELab Tenoexo

               RELab Tenoexo – bu ETH Tsyurix-Tsyurixning Shveytsariya oliy texnik maktabi Reabilitatsiya muhandislik laboratoriyasida (RELab) ishlab chiqilgan qo‘lga kiyiladigan robotqo‘l ortezi. Yengil va qulay dizaynga ega bo‘lgan ushbu qo‘lroboti qo‘l sensorimotor nuqsonlari bo‘lgan odamlarga qo‘llarini ochish va yopishga yordam berish uchun maxsus ishlab chiqilgan. Uning jismoniy biriktiruvchi tizimlari, tutqich turlari va tugmalar, ovozli boshqaruv va mobil telefon ilovalari kabi maqsadni aniqlash strategiyalari uni individual foydalanuvchi ehtiyojlariga moslashtirishga imkon beradi. RELab reabilitatsiyaning turli bosqichlarida bitta qurilma yordamida qo‘l funksiyasini tiklashga qaratilgan. Robot qo‘lning bolalar uchun pediatrik versiyasi ham bo‘lib, u pediatrik terapiyada qo‘llanilishi mumkin.

2-rasm. ReHandyBot

RELab tomonidan ishlab chiqilgan yana bir tibbiy qurilma bu – ReHandyBot bo‘lib, nevrologik buzilishdan keyin qo‘l funktsiyasiga yordam berish uchun maxsus mo‘ljallangan zamonaviy stol usti robot qurilmasi. ReHandyBot ikki faol erkinlik darajasi bilan jihozlangan, bu bilakni ushlash va pronosupinatsiyani mashq qilish imkonini beradi. Virtual haqiqat interfeysi foydalanuvchilarga ob’ektlarning mexanik xususiyatlarini rag‘batlantiruvchi instrumental barmoq yostiqchalari bilan ob’ektlarni mashq qilish va manipulyatsiya qilish uchun interaktiv platformani taqdim etadi. ReHandyBot-ning qulay interfeysi bemorlarga undan o‘zlari foydalanish imkonini beradi, bu esa uni an’anaviy qo‘l terapiyasiga ajoyib qo‘shimcha qiladi.

3-rasm. iReCHECk

iReCHECk – bu EPFL CHILI Lab, ya’ni Lozanna Federal Politexnika maktabi loyihasi bo‘lib, unda bolalar robotni yozishga o‘rgatadi. iReCHECk odamsimon roboti yozishni o‘rganishi orqali bolalarning o‘zi sezmagan holda yozish ko‘nikmalarini yaxshilanishiga yordam beradi. Bola robotni o‘rgatish uchun bor kuchini sarflaydi… aslida o‘zining yozish qobiliyatini mukammallashtirganini tushunmaydi. Robotni boshqarayotganda, ular bir vaqtning o‘zida o‘z qo‘l yozuvlarini mashq qiladilar. Bu ham bolalarning o‘ziga bo‘lgan hurmatini oshiradi, ham ularni o‘quv jarayoniga yanada chuqurroq jalb etishga undaydi hamda metakognitiv qobiliyatlarning rivojlanishiga yordam beradi. Robot, shuningdek, bolalarning o‘quv jarayonini kuzatib boradi, kuzatuvchi o‘qituvchilarga rivojlanishni samarali baholashda yordam beradi. Dastur pedagogikada tan olingan metod o‘rganish orqali o‘rganishga asoslangan. Bolalar yozishda qiyinchiliklarga duch kelganda, ular ishonchni osongina yo‘qotishi mumkin. Oxir-oqibat, ularning butun ta’lim olish jarayoniga ta’sir qilishi mumkin. O‘quvchilar o‘zlarini o‘qituvchining o‘rniga qo‘yib, o‘z bilimlarini tengdoshlariga o‘tkazsalar, ular o‘z qadr-qimmatini va motivatsiyasini tiklaydi.

4-rasm. Haru.

2-rasm. ReHandyBot

            RELab tomonidan ishlab chiqilgan yana bir tibbiy qurilma bu – ReHandyBot bo‘lib, nevrologik buzilishdan keyin qo‘l funktsiyasiga yordam berish uchun maxsus mo‘ljallangan zamonaviy stol usti robot qurilmasi. ReHandyBot ikki faol erkinlik darajasi bilan jihozlangan, bu bilakni ushlash va pronosupinatsiyani mashq qilish imkonini beradi. Virtual haqiqat interfeysi foydalanuvchilarga ob’ektlarning mexanik xususiyatlarini rag‘batlantiruvchi instrumental barmoq yostiqchalari bilan ob’ektlarni mashq qilish va manipulyatsiya qilish uchun interaktiv platformani taqdim etadi. ReHandyBot-ning qulay interfeysi bemorlarga undan o‘zlari foydalanish imkonini beradi, bu esa uni an’anaviy qo‘l terapiyasiga ajoyib qo‘shimcha qiladi.Haru – Honda tadqiqot instituti tomonidan ishlab chiqilgan ijtimoiy robot bo‘lib, u his-tuyg‘ularni yetkaza oladi va empatik o‘zaro ta’sir orqali uzoq muddatli hamkorlik va ijodkorlikni o‘rgana oladi. Butun dunyodagi bolalar bilan bog‘lanish uchun mo‘ljallangan Haru o‘zini ifoda etish, ochiq muhokama va jamoatchilik bilan hamkorlik qilish orqali o‘zaro ta’sirni rag‘batlantiradi. Bu bolalarni xilma-xillik, tushunish va qabul qilish kabi qadriyatlar bilan tanishtiradi. Honda tadqiqot instituti Haruni yanada kuchli va inklyuziv jamoalar qurish uchun qimmatli vositaga aylantirish uchun ko‘p tarmoqli hamkorlar jamoasi bilan hamkorlik qiladi.

5-rasm. I.R.I.S.

Indiana universiteti va Toyota tadqiqot instituti tadqiqotchilari keksa odamlar bilan birgalikda keksa odamlarning ikigai (yashash uchun sabab) yoki “hayot ma’nosi”ni qariganida qo‘llab-quvvatlash uchun uy robotini yaratish ustida ishlashmoqda. Keksa yoshdagilarning ba’zida diqqatni yo‘qotish, jamiyatda mazmunli ishtirok etishning yetishmasligi kabi katta qiyinchiliklarga duch kelishi kuzatiladi. Keksalik davrida hayot sifatini yaxshilash ularning kundalik faoliyatini mazmunli bajarish, shaxslararo munosabatlarni saqlash, jamiyatda faolroq ishtirok etish va hissa qo‘shish ehtiyojlarini qondirish orqali ularning maqsadlarini saqlab qolish va ba’zan kuchaytirishning yo‘llarini taqdim etadigan ijtimoiy robotdir. Tadqiqotning maqsadi robotlarga qariyalar o‘zlari mazmunli deb hisoblagan faoliyat va munosabatlarni aniqlash va mulohaza yuritish hamda mazmunli faoliyat va ijtimoiy aloqalarni rivojlantirish uchun qo‘shimcha imkoniyatlar taqdim etish orqali ularga ikkigai (yashash uchun sabab) tuyg‘usini oshirishga yordam berishdir. Bundan tashqari, loyiha oilalar va qarovchilarga foyda keltirishi mumkin.

6-rasm. Buddy

Buddy – Blue Frog Robotics tomonidan ishlab chiqilgan yoqimli hissiy robot. U turli xil his-tuyg‘ularni tabiiy ravishda ifodalash qobiliyatiga ega, bu unga barcha yoshdagi odamlarga yordam berish, ko‘ngil ochish va o‘qitishga yordam beradi. Ushbu ijtimoiy robot talabalar uchun yangi innovatsion usullarni o‘rganish uchun vosita bo‘lishi mumkin, shuningdek, u keksalarga g‘amxo‘rlik qilishi va ularni yolg‘izlatmasligi mumkin. Shuningdek, u odamlar o‘rtasida ijtimoiy aloqalarni o‘rnatishda autizmli bolalarni qo‘llab-quvvatlashga yordam beradi. Fransiya bo‘ylab minglab maktablarda allaqachon bu robotlar qo‘llanilmoqda. Buddy o‘zining rivojlanish vositalariga ega ochiq va kengaytiriladigan platformasi mavjud ajoyib salohiyatga ega hamrohdir.[1]

7-rasm. Furhat

Furhat – Furhat Robotics tomonidan ishlab chiqilgan ilg‘or ijtimoiy robot. Bu juda moslashuvchan robot yuz dizayni, etnik kelib chiqishi, jinsi, tili va hatto tashqi ko‘rinishini moslashtirish imkonini beradi, bu esa foydalanuvchilarga arzon narxlarda turli maqsadlar uchun qulay. Furhat Software’ning so‘zlashuv operatsion tizimi asosida ishlaydigan robot – interaktiv va qiziqarli tajribani ta’minlash uchun nutqni aniqlash, kompyuterda ko‘rish, nutq sintezi, animatsiya va dialoglarni boshqarishda ilg‘or texnologiyalardan foydalanadi. Bundan tashqari, har bir Furhat roboti dasturlarni yaratish, joylashtirish va tahlil qilish uchun kuchli vositalar to‘plamini o‘z ichiga olgan dasturiy ta’minot ishlab chiqish to‘plami bilan birga keladi.
Yordamchi robot qurilmalari Birlashgan Millatlar Tashkilotining Barqaror Rivojlanish Maqsadlari sari (SDG)ga erishishga hissa qo‘shish usullaridan biri bu nogironlarning salomatligi va farovonligini yaxshilash va shu orqali Barqaror rivojlanish maqsadlari SDG 3 ni qo‘llab-quvvatlashdir. ReHandyBot an’anaviy terapiyadan tashqari, bemorlarning tezligi va muvaffaqiyatini tezlashtirishi, sensorimotor vazifasini tiklashi mumkin. RELab Tenoexo, ayniqsa, orqa miya shikastlanishidan tuzalgan bemorlar uchun foydali bo‘lib, foydalanilganda darhol funksional foyda ko‘rsatadi. Ayniqsa, kundalik vazifalarni bajarish haqida gap ketganda, bu ikkala qurilma ham bemorlarga ko‘proq mustaqil va munosib yashash imkonini beradi. Ularni nazoratsiz reabilitatsiyada qo‘llash imkoniyati sabab tibbiyot xodimlarining yukini yanada kamaytirishi mumkin. Keksa odamlarning maqsad tuyg‘usini va mazmunli munosabatlarni shakllantirish qobiliyatini yaxshilash orqali QT roboti yolg‘izlik tuyg‘ularini kamaytirishi mumkin.
Bundan tashqari insonga o‘xshash robotlarni – sensorlar, aktuatorlar va dasturiy ta’minot yordamida odamlarning tashqi ko‘rinishi va harakatlariga taqlid qilish uchun mo‘ljallangan mashinalarning ham taqdimoti rejalashtirilgan. Gumanoid robotlar ham hayotni yaxshilash va innovatsiyalar uchun imkoniyatlar ochishi mumkin bo‘lgan sog‘liqni saqlash, ta’lim, o‘yin-kulgi va tadqiqot kabi turli maqsadlarga egadir. Sammit to‘qqizta odamsimon robotni bir tom ostida birlashtirib, tarixga kiradi. Ularning har biri o‘ziga xos xususiyatlar va imkoniyatlarga ega, bu ularni o‘rganishga yanada qiziqarli qiladi.

8-rasm. Ameca

Engineered Arts tomonidan ishlab chiqilgan Ameca dunyodagi eng ilg‘or inson shaklidagi robotlardan biri bo‘lib, real ko‘rinish va real harakatlarga ega. Robotda atrofdagi odamlarni aniqlash va ularga javob berish, shuningdek, alohida foydalanuvchilarni tanib olish va kuzatish imkonini beruvchi bir qator sensorlar va kameralar mavjud.

9-rasm. Sophia

Hanson Robotics kompaniyasi tomonidan yaratilgan Sophia o‘zining ajoyib ko‘rinishi va ilg‘or imkoniyatlari bilan xalqaro shuhrat qozongan odamsimon robotdir. Sophianing dizayni insonga o‘xshash bo‘lib, yuz ifodalari va imo-ishoralarini ifodalashga qodir. Sofiyaning eng ta’sirli xususiyati uning murakkab neyron tarmog‘i bo‘lib, u nutqni qayta ishlash va yuzlarni tanib olish imkonini beradi, bu esa uni suhbatlarda qatnashish va odamlarni tanib olish qobiliyatiga ega qiladi.

10-rasm. Grace

Sofiyaning ikkita singlisi ham bor, ikkalasi ham Hanson Robotics va SingularityNET bilan hamkorlikda ishlab chiqilgan. Birinchisi, keksalar va nogironlarga yordam berish va muloqot qilish uchun maxsus mo‘ljallangan Greys. Greys muhtojlarning hayot sifatini yaxshilash uchun pishirish, tozalash va dori-darmonlarni eslatish kabi bir qator vazifalarni bajarishi mumkin.

11-rasm. Desdemona

Sofiyaning ikkinchi singlisi Dezdemona, Jam Galaxy Band guruhining robot-rok yulduzi, u musiqa va elektr energiyasi bilan ishlaydi va ijodkorlikda sun’iy intellekt kuchi orqali dunyoni yaxshi tomonga o‘zgartirish mumkinligiga ishonchni oshirishga motivasiya bo‘ladi.

12-rasm. 4NE-1

4NE-1 – Neura Robotics tomonidan ishlab chiqilgan isbotlangan kognitiv texnologiyaga asoslangan mustahkam robotdir. O‘rnatilgan sun’iy intellektga ega 4NE-1 insonning turli ovozlari, tillari va hatto ovoz ohanglari va his-tuyg‘ularini taniy oladi, bu esa robotga ovoz va imo-ishoralarni boshqarish orqali odamlar bilan muloqot qilish imkonini beradi. Noyob patentlangan Touchless Safe Detection texnologiyasi, hattoki kiyim bilan sensorning koʻrinishi toʻsiq boʻlgan taqdirda ham odamlar va boshqa harakatlanuvchi obyektlarni aniqlay oladigan sensor yordamida 4NE-1ni odamlar bilan tabiiy va xavfsiz muloqot qilishga imkon beradi.

13-rasm. Geminoid

Geminoid HI-2 – bu Yaponiyaning Hiroshi Ishiguro Laboratories kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan masofadan boshqariladigan android. Geminoid HI-2 roboti imkon qadar odamga o‘xshab, harakat qilish uchun mo‘ljallangan. U haqiqiy silikon teri va kamerali ko‘zlarga ega. Teri ostida joylashgan servomotorlar tomonidan boshqariladigan bir qator yuz ifodalari va harakatlariga ega. U o‘zining yaratuvchisi professor Xiroshi Ishiguroga o‘xshash.

14-rasm. Nadine

Nadin – o‘zining yaratuvchisi, Jeneva universiteti professori Nadiya Magnenat Talmann xonimga o‘xshash qiyofadosh. U MIRALabdan keyin modellashtirilgan yana bir insoniy ijtimoiy robot. Nadinning asosiy xususiyatlaridan biri bu individual foydalanuvchilarni o‘rganish va vaqt o‘tishi bilan eslab qolish qobiliyatidir. Shu jihati bilan robot o‘z ta’sirini har bir foydalanuvchining afzalliklari va ehtiyojlariga moslashtirishi va ular bilan yanada mos munosabatlarni rivojlantirishi mumkin. U banklarda va qariyalar uylarida ishlab kelmoqda.

15-rasm. Ai-Da Robot

Ai-Da – Aidan Moeller tomonidan yaratilgan dunyodagi birinchi ultra realistik gumanoid robot rassomi. Ai-Da mashinani o‘rganish algoritmlari va inson ko‘rsatmalari kombinatsiyasidan foydalangan holda original san’at asarlarini yaratishga qodir bo‘lgan dunyodagi birinchi AI rassomi bo‘lishni maqsad qilgan. Robot dunyo bo‘ylab bir qancha ko‘rgazma va galereyalarda namoyish etilib, texnologiya va san’atning o‘ziga xos uyg‘unligini namoyish etadi. U san’at nima degani haqidagi an’anaviy tushunchalarga qarshi chiqish qobiliyati, shuningdek, san’at olamini demokratlashtirish, uni boshqa yo‘l bilan yaratish yoki san’atni tushunish imkoniyatiga ega bo‘lmagan odamlar uchun yanada qulaydir.

16-rasm. Beomni

Beomni – Beyond Imagination tomonidan ishlab chiqilgan dunyodagi birinchi to‘liq funksional umumiy maqsadli gumanoid robot. Ushbu sun’iy intellekt roboti odamlar bilan muloqot qilish va ularga turli vazifalarni bajarishda yordam berish uchun mo‘ljallangan. U turli xil harakatlarni amalga oshirishi mumkin, bu esa dunyoning istalgan nuqtasidan yuqori darajadagi aniqlik bilan masofadan turib ishlash imkonini beradi.
Gumanoid robotlar barqaror rivojlanishni qo‘llab-quvvatlaydi, ular keksalar va surunkali kasalliklarga chalinganlar uchun do‘stona yordamni ko‘rsatish va tibbiyot mutaxassislariga hayotiy belgilarni kuzatish va dori-darmonlarni qabul qilishni eslatish kabi vazifalarni bajarishda yordam berish qobiliyatiga ega. Greys va Beonmi shaxsiy parvarish va yordam berish orqali salomatlik va farovonlikni yaxshilashga yordam beradi. Nadine esa tibbiyot xodimlariga telepresensiya va virtual yordamchilar orqali bemorlarga yordam ko‘rsatadi. Geminoid ta’lim sifatini oshirish, masofaviy ma’ruzalar va taqdimotlar o‘tkazish uchun vosita sifatida ishlatilsa, Ai-Da talabalarga san’at va texnologiya qanday kesishishini o‘rgatishi, innovatsiya va ijodkorlikni rivojlantirishi mumkin. Ameca va Greys kabi robotlar o‘ndan ortiq maqsadga: sog‘liqni saqlash, ta’lim va boshqa xizmatlardan foydalanishdagi nomutanosiblikni kamaytirish orqali nogironlarga yordam berish va qo‘llab-quvvatlash orqali tengsizlikni kamaytirishga yordam beradi. Bundan tashqari, Sofiya kabi gumanoid robotlar gender tengsizliklarga qarshi chiqish va ayollar va qizlar uchun ijobiy rol modellarini taqdim etish orqali gender tengligini targ‘ib qilishi mumkin.
Va nihoyat, gumanoid robotlar Barqaror Rivojlanish Maqsadlari sari (SDG9) dasturining sanoat, innovatsiyalar va infratuzilmaga erishish yo‘nalishiga ham hissa qo‘shishi mumkin. Ular barqaror infratuzilmani barpo etish va barqaror sanoatlashtirishni rag‘batlantirishda muhim rol o‘ynashi mumkin. Hosildorlikni oshirish, innovatsiyalar kiritish va barqarorlikni rag‘batlantirish orqali insonsimon robotlar yaxshi kelajak sari taraqqiyotni tezlashtirmoqda.
Global robototexnika texnologiyalari bozorining o‘sishi ortida turgan asosiy omillardan biri bu texnologiya investitsiyalari va moliyalashtirish hajmining o‘sishidir.

[1] https://aiforgood.itu.int/assistive-robots-transforming-human-lives/

Facebook
Twitter
LinkedIn
Telegram
Email

Shuningdek o'qing:

Scroll to Top