O‘zbekistonning NRI indeksidagi o‘rnini aniqlash maqsadida “Raqamli iqtisodiyot ilmiy-tadqiqot markazi” davlat muassasasi xodimlari tomonidan tadqiqot ishlari olib borildi va tadqiqot natijalari bilan ushbu maqolada tanishishingiz mumkin.
2023-yil 20-noyabr kuni dunyo mamlakatlarida axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va tarmoq iqtisodiyotining rivojlanish darajasini belgilovchi NRI Network Readiness Indexning yangi hisoboti taqdim etildi. 2002-yilda Jahon iqtisodiy forumi tomonidan ishlab chiqilgan NRI 2019-yildan beri Portulans instituti (Vashington) tomonidan nashr etiladi.
Ma’lumot uchun: NRI indeksi - dunyo mamlakatlarida axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va tarmoq iqtisodiyoti rivojlanish darajasini tavsiflovchi kompleks ko‘rsatkich bo‘lib, indeks to‘rtta asosiy guruhga birlashtirilgan 62 ta nazorat ko‘rsatkichlari bo‘yicha AKT rivojlanish darajasini baholaydi. : 1. Texnologiyalar 2. Insonlar 3. Boshqaruv 4. Ta'sir qilish.
Reytingning butun tarixida O‘zbekiston birinchi marta 2023-yilda unga kiritilgan. Biroq 2019-yilgi hisobotda respublika va uning ushbu reytingdagi faraziy o‘rniga bag‘ishlangan alohida bo‘lim mavjud. Demak, O‘zbekiston 83-o‘rinni egallashi mumkin edi. Oxirgi hisobotda respublika bir pog‘ona yuqori 82-o‘rin egallab deyarli 44 ball to‘plagan.
Davlat balli to’rtta baholash mezonlari ko’rsatkichlari asosida hisoblanadi:
– texnologiyalar (“kirish”, “kontent”, “kelajak texnologiyalari”);
– aholi (“jismoniy shaxslar”, “biznes”, “hukumat”);
– boshqaruv (“ishonch”, “tartibga solish”, “jalb qilish”);
– ta’sir (“iqtisod”, “hayot sifati”, “SDGga hissa”).
Hududiy qo‘shnilarimiz – Qozog‘iston, Qirg‘iziston va Tojikiston mos ravishda 58, 94 va 113-o‘rinlarni egalladi. Xuddi shu 2019-yil hisobotida bu davlatlar 60, 91 va 99-o‘rinlarni egallagan. Yangi tadqiqotda Rossiya oʻz koʻrsatkichlarini yildan-yilga muntazam ravishda yaxshilagan holda 38-oʻrinni egalladi, Qirgʻiziston va Tojikistonning mavqei bu 5 yil ichida yomonlashganidir.
2023-yilgi hisobotda indeks yetakchilari AQSh, Singapur va Finlyandiya. Amerika Qo’shma Shtatlari, xuddi Rossiya kabi har bir yangi hisobotda yuqoriga ko’tarilgan bo’lsa, qolgan ikkita favoritda aniq o’sish tendentsiyasi yo’q, ammo ikkala davlat ham har doim axborot kommunikatsiya texnologiyalari, zamonaviy amaliyot va ilg’or texnologiyalarni qo’llaydigan top 10 ta yetakchi iqtisodiyotli davlatlar siarasiga kiradi.
Oʻzbekiston boʻyicha faqat 2019 va 2023-yillar uchun hisobot koʻrsatkichlari boʻyicha maʼlumotlar mavjud boʻlganligi sababli, aynan shu koʻrsatkichlar boʻyicha qiyosiy tahlil oʻtkazildi. Mamlakat uchun texnologiya mezoni 2019-yilda umuman taqdim etilmagan. Barcha mezonlar orasida eng yaxshisi texnologik bo’lib, u 67-o’rinni egalladi. Respublika “Aholisi” mezoni bo‘yicha ham o‘z ballini yaxshilagan, biroq “Boshqarish” va “Ta’sir” mezonlari sezilarli darajada pasaygan.
Keling, mezonlarni tashkil etuvchi ko’rsatkichlar haqida batafsilroq to’xtalib o’tamiz. Baholash sifatini quyidagicha aniqlaymiz: mintaqa yetakchisi – Qozog‘iston (60-o‘rin) o‘rnidan yuqori bo‘lgan hamma narsa yaxshi qadriyatlar, O‘zbekiston o‘rniga (82) pastroqdagi hamma narsa qoniqarsiz qiymat sifatida baholanadi. Boshqa raqamlarni qoniqarli deb hisoblaymiz. O’n ikki ko’rsatkichdan oltitasi (qizil rang bilan belgilangan) bo’yicha mamlakatimizning o’rni qoniqarsiz – bular “Tarkib”, “Jismoniy shaxslar”, “Tadbirkorlik”, “Tartibga solish”, “Iqtisodiyot” va “BRMga qo’shgan hissasi”. Shu bilan birga, eng yomon natija 127-o’rinni egallagan huquqiy tartibga solish sohasi bo’ldi. Bu juda past baho. Biz maqsadlarga erishishdagi hissaning sezilarli darajada pasayib borayotganini alohida qayd etamiz barqaror rivojlanish – so’nggi hisobotda 2019-yildagi 43-o’rindan 84-o’ringacha.
Shu bilan birga, mamlakatni “Kirish”, “Jalb qilish” va “Hayot sifati” ko’rsatkichlari bo’yicha baholash natijalari munosib deb hisoblanishi kerak (yashil rang bilan belgilangan). Boshqa ko’rsatkichlar o’rtacha ballga ega va shuning uchun kelajakdagi Portulans instituti hisobotida yuqori reytinglarga erishish uchun ba’zi kichik harakatlar talab etiladi.
Respublika iqtisodiyotini baholash shartlari mezonlarning past baholarining mohiyatini aniqlash uchun, eng zaif nuqtalarni va o’sishning asosiy nuqtalarini aniqlash uchun ushbu mezonlarning har bir muammoli ko’rsatkichlarini alohida ko’rib chiqish kerak, ana shunda chora-tadbirlar sezilarli o’sishni ta’minlaydi.
Respublikani ushbu reytingda yuqoriga ko’tarish uchun ko’plab maqsadli tadbirlar va maqsadli chora-tadbirlar talab etiladi, ulardan foydalanish to’g’ridan-to’g’ri talab qilinadigan ko’rsatkichga ta’sir qiladi va bilvosita, balki boshqa tegishli sohalarga ham ijobiy ta’sir ko’rsatadi.
Umuman olganda, O‘zbekiston reytingini yaxshilash uchun barcha institutsional va tadqiqot tashkilotlari bilan faol va to‘liq hamkorlik qilish zarur. Shu bilan birga, eng katta foyda quyidagi tashkilotlar bilan ishlashdan olinadi: UNCTAD va UNESCO, Jahon banki (Jahon banki), ITU (Xalqaro elektr aloqa ittifoqi) va WEF (Jahon iqtisodiy forumi). Ikkinchidan, respublika vakillarining faol ishtirokini talab etiladi, chunki faqat ular ushbu tadbir doirasida o’tkazilgan so’rovlarga javob berishlari mumkin. Aynan shu manba ko’pincha mamlakat uchun muammoli ko’rsatkichlar bo’yicha ma’lumotlar manbai sifatida taqdim etiladi.
NRI hisobotlari bilan quyidagi havolalar orqali tanishishingiz mumkin: 2019 / 2020 / 2021 / 2022 / 2023
